تاریخچه و آمار مصرف سیگار در ایران و جهان
تاریخچه سیگار در جهان
انسان از زمان‌های قدیم توتون را می‌شناخته است.پيشينه مصرف دخانيات به طور تخميني درحدود ده هزار سال پيش مي رسد. در چين و يونان باستان، بر اساس نوشته هاي تاريخ نويسان و آثار حكاكي شده، از تنباكو و توتون به عنوان گياهي داروئي ياد شده است در دوران باستان بوميان آمريکا به خواص گياه تنباکو پي بردند.در کوبا بومیان برگهای گیاه توتون را در داخل نی های استخوانی و یا در داخل نوعی چپق به نام “تاباکو”قرار می دادند که بصورت یک لوله توخالی Y مانند بود که قسمت دو شاخه آن در بینی جای می گرفت و سپس آن را می کشیدند.هرودت مورخ مشهور یونان در این‌باره چنین نوشته است: طایفه‌های صحرانشین که در جنوب کشور ما اقامت داشتند و همچنین بومیان آفریقا, یک نوع گیاه را می‌سوزاندند و دودش را می‌خوردند.در اوایل سرخ پوستان امریکائی راه های مختلفی برای استفاده از گیاه تنباکو یافتند .. از مصارف مذهبی گرفته تا داروئی و پذیرائی از مهمان هایشان . اعتقاد بر این بود که توتون و تنباکو درمانگر هر دردی است . و به عنوان داروی ضد درد شناخته شده بود .سرخ پوستان ترکیبی از این گیاه را برای بهبود زخم ها به کار می بستند و همچنین نوعی جویدنی آدامس مانند از تنباکو درست کرده بودند که برای درد دندان مورد استفاده قرار می گرفت .!با کشف دنیای جدید در ۱۵ اکتبر سال ۱۴۹۲ . این کریستف کلمب ( کلمبوس ) بود که برای اولین بار برگ توتون را به عنوان هدیه ای از سرخ پوستان امریکائی به اروپا آورد .
و در
سفرهای بعدی ملوانان کلمب تعداد بیشتری از گیاه تنباکو به همراه آوردند و از آن زمان تنباکو در اروپا هم رشد و نمو پیدا کرد .در خاطرات کریستف کلمب و همراهان او نوشته شده که بومیان یک نوع گیاه را می آشامند .! ( باید متوجه بود که در آن زمان واژه تدخین هنوز برای تنباکو رایج نشده بود و کلمب و همراهان او گمان می کردند که بومیان این گیاه را می آشامند ) . وقتی از بومیان پرسیدند که این چیست آنها با لهجه خاص خودشان مرتبا تکرار می کردند .. توباکو ..بومیان ورقه های موصوف به توباکو را دور هم پیچیده و لوله ای به وجود می آوردند و هر زمان که اتش گیاه خاموش میشد مجددا به وسیله اتشی ان را روشن می کردند و انتهای لوله را به دهان می بردند و دودی از بینی انها خارج می گردید .در قرن پانزدهم میلادی شخصی به نام نیکوت مقداری توتون و بذر این گیاه را از پایتخت پرتغال به فرانسه آورد و به ملکه فرانسه هدیه نمود . چون این گیاه مورد علاقه ملکه قرار گرفت نام این گیاه به پاس خدمات نیکوت ، نیکوتیانا و آنکالوئیر آن نیکوتین نامگذاری شد.دلیل عمده برای رشد و نمو تنباکو در اروپا خواص درمانی آن بود . اروپائی ها معتقد بودند که تنباکو تقریبا هر چیزی را درمان می کند از جمله سرطان .در سال ۱۵۷۱ یک دکتر اسپانیائی به نام Nicolas Monardes کتابی نوشت در مورد گیاهان داروئی دنیای جدید ( امریکا ) و در آن کتاب او مدعی بود که تنباکو می تواند ۳۶ نوع از بیماری ها و مشکلات جسمی را درمان کند .! .. در ۱۵۸۸ یکی از اهالی ویرجینیا به نام توماس هاریت یک راه حل عملی برای دریافت دوز ( مقدار ) روزانه گیاه تنباکو پیدا کرد و متاسفانه به دلیل سرطان مجاری بینی درگذشت چرا که روش ابداعی او از طریق تدخین دود تنها به وسیله بینی عمل می کرد .در طول دهه ۱۶۰۰ میلادی توتون و تنباکو چنان محبوب بود که غالبا به عنوان پول مورد استفاده قرار می گرفت و ارزشی تقریبا برابر با طلا داشت .از آن زمان یعنی از سال ۱۶۱۰ به بعد عده بسیاری متوجه خطرات ناشی از استعمال سیگار شدند که اولین و معروفترین آنها که سعی در ترک این عادت داشت فرانسیس بیکن معروف بود هر چند به گفته خودش بسیار سخت بود .در سال ۱۷۶۰ شخصی به نام پیر لوریلارد Pierre Lorillard با ساخت یک شرکت در شهر نیویورک آمریکا اقدام به ساخت تنباکو و سیگار و سیگار برگ نمود . امروزه پیر لوریلارد قدیمی ترین شرکت ساخت تنباکو در امریکا است .در سال ۱۷۷۶ در طول جنگ های انقلابی امریکا با تبعیت از فرانسه . تنباکو به عنوان وثیقه برای وام های امریکائی ها مورد استفاده قرار گرفت . در طول این سالها دانشمندان هر چه بیشتر به مواد مضر شیمیائی موجود در سیگار و تنباکو پی بردند . در سال ۱۸۲۶ بلاخره نیکوتین به صورت خالص کشف شد و دانشمندان نتیجه گیری کردند که ماده نیکوتین سمی بسیار خطرناک استدر ۱۸۳۶ دانشمندی از نیو انگلند به نام ساموئل گرین اظهار داشت که تنباکو همانند یک حشره کش دارای سمی قوی است و به راحتی می تواند یک مرد را بکشد .!در ۱۸۷۵ آر . جی . رینولدز نوعی تنباکو یا سیگار جویدنی ابداع کرد که در فویل آلمینیومی یا همان ( زر ورق ) قرار داشت و طرفداران خاص خودش را داشت .در سال ۱۹۳۹ در آمریکا شرکتی پا گرفت به نام پال مال با مارک چوگان مخصوص بازی گلف که تبدیل به یکی از بزرگترین تولید کنندگان سیگار در امریکا شد . در طول جنگ جهانی دوم شاهد بیشترین میزان مصرف سیگار هستیم . سیگار در وعده روزانه سربازان همانند جیره غذا وجود داشت .! و اغلب این سربازان در هنگام پایان جنگ و مراجعت به خانه از مشتریان دائم و ثابت شرکت های دخانیاتی بودند.در آلمان نخستین کارخانه سیگارسازی در سال 1862 به کار افتاد. در کشورهای انگلستان و امریکا صنعت سیگارسازی در سال 1866 به وجود آمد.امروزه مصرف سیگار در اغلب کشورها به خصوص در آمریکا چنان رشد رو به بالائی داشته که باعث سرمایه گذاری کلان شرکت های معروف دخانیاتی شده است .
تاریخچه سیگار و قلیان در ایران
درباره تاريخچه و چگونگى ورود توتون به ايران دو روايت وجود دارد.
براساس روايت اول
ملت هاى دو كشور ايران و تركيه به خاطر وجود مرز مشترك طولانى و مراودات ساكنان مرزى، دود كشيدن را از ترك هاى عثمانى آموخته اند و به همين دليل است كه به جاى «پيپ» يا «پايپ» اروپايى چپق بلند تركى در ايران مورد استفاده قرار مى گرفته است كه كم كم قليان و چپق را كنار گذاشته و به سيگار رو آورده اند و چون از همان ابتدا كشت توتون به علت دريافت ماليات قابل توجه مورد مخالفت دولت نبود، در قسمت هاى مختلف كشور رواج يافت و كارخانه ها، كارگاه هاى توتون سازى و توتون برى و سيگار پيچى دستى و ... توسط خصوصى داير و با انواع مختلف بسته بندى در بازار عرضه مى شد .
بر اساس روایت دوم
توتون در سال ۱۶۰۵ کم و بیش در عثمانی، مصر و هند شناخته شده بود. پس از تهاجم پرتغالی‌ها به جنوب ایران و اشغال جزیره هرمز و بندرعباس، توتون و تنباکو وارد ایران شده و در زمان شاه عباس صفوی کشت تنباکو از نواحی جنوب به مناطق مرکزی، شرق و شمال غربی ایران گسترش یافت. تاریخ ورود این محصول را بعضی سال ۱۵۹۰ میلادی مطابق با ۹۹۹ هجری نوشته‌اند. در سال ۱۸۷۵ میلادی، شخصی به نام استپان نوعی خاص از بذر توتون را از ترکیه به گیلان آورد و کشت کرد. پس از آن، بذر توتون به مازندران برده شد و با توزیع آن میان چند کشاورز کشت توتون در آن منطقه رواج یافت.اعطای امتیاز انحصار محصول توتون و تنباکوی ایران از مرحله کشت تا فروش در داخل و خارج کشور به‌مدت ۵۰ سال به یک شرکت انگلیسی از سوی ناصرالدین شاه یکی از بزرگترین اتفاقات تاریخ دخانیات ایران بود.ناصرالدین شاه در سومین سفرش به اروپا در سال ۱۲۷۵ خورشیدی (۱۸۹۰میلادی) از راه روسیه به انگلستان رفت و چون در اثر ولخرجی زیاد، پول‌هایش تمام شد امتیازی را در زمینه کشت، توزیع و فروش توتون وتنباکو به شخصی انگلیسی به نام ماژور تالبوت داد و در مقابل مقداری پول گرفت و با رشوه به درباریان شرکت تالبوت توانست امتیاز تجارت انحصاری توتون و تنباکو را به‌مدت ۵۰ سال در ایران از آن خود کند. این امتیاز که به امضای شاه و سرهنری ولف رسید، دارای ۱۵ فصل بود که حکایت از اختیارات تام تالبوت در امور دخانیات ایران و بی‌اعتنایی به منافع ملت ایران داشت. مطابق با این قرارداد، شرکت رژی متعهد میشد که در ازای انحصار خرید و فروش توتون و تنباکوی ایران به‌مدت ۵۰ سال، سالانه مبلغ ۱۵ هزار پوند استرلینگ به همراه یک چهارم سود خالص خود را به شاه بپردازد. با انعقاد این قرارداد، تولید‌کنندگان و فروشندگان داخلی نیز استقلال
خود را از دست دادند و برای فروش توتون و تنباکو باید از شرکت خارجی اجازه می‌گرفتند که با مخالفت‌های گسترده‌ای از سوی مردم و روحانیون مواجه شد. همزمان با ورود حدود ۲۰۰ هزار نفر از اتباع دولت بریتانیا به‌عنوان کارکنان شرکت رژی به ایران، حدود ۱۰۰ هزار مبلغ مسیحی نیز وارد ایران شدند و همان شیوه‌ای را که در تصرف هند و ایجاد کمپانی هند شرقی و سپس حضور نظامی به بهانه حفظ امنیت این کمپانی و در نهایت مستعمره کردن هند به کار گرفته بودند، در ایران آغاز کردند.میرزای شیرازی، مرجع عالیقدر شیعه به واسطه نامه‌هایی که از علمای ایران دریافت می‌کرد در جریان امور قرار داشت. میرزای شیرازی، نامه‌ای به شاه می‌نویسد و مفاسد این اقدام را برای او بازگو می‌کند. در نهایت پس از بی اعتنایی شاه، حکم تحریم تنباکو از طرف آیت‌الله میرزای شیرازی صادر می‌شود.سرانجام شاه تحت فشار شدید لغو کامل امتیاز را اعلام می‌کند و پس از لغو امتیاز تنباکو، حکم تحریم تنباکو نیز پس از ۵۵ روز از سوی علما لغو شد.این اقدام نه تنها در تاریخ دخانیات تاثیر زیادی داشت بلکه به نوعی تاریخ ایران را نیز رقم زد. اما سیگار این تحفه استعمارگران برای اولین بار با نام پاپیروس از طریق روسیه تزاری وارد ایران شد و تا مدت‌ها با استقبال مردم روبه‌رو نبود، ولی سرانجام ترفندهای استعمارگران و پولسازان، سد فرهنگی مخالفت با سیگار را درهم شکست و کم کم عده‌ای قلیان و چپق را کنار گذاشته و به سیگار رو آوردند و عده‌ای هم از ابتدا شروع به سیگار کشیدن کردند و کشت توتون و تنباکو که به علت دریافت مالیات قابل توجه، مورد مخالفت دولت نبود در قسمت‌های مختلف کشور رواج یافت و کارخانه‌ها و کارگاه‌های توتون‌سایی و توتون بری و سیگار پیچی دستی و.... بوسیله بخش خصوصی دایر و با مارک‌ها و انواع مختلف دسته‌بندی و به بازار عرضه میشد. تا سرانجام در سال ۱۲۹۴ ه .ش‌‌مجلس شورای ملی، نخستین قانون مربوط به انحصار دخانیات را تصویب کرد و با اصلاحات سال‌های ۱۳۰۲ و ۱۳۰۷ حق وارد کردن، صادر کردن، خریدن، فروختن، ساختن، نگاهداری و حمل و نقل مواد دخانی و انواع کاغذ سیگار و متفرعات آن در سراسر کشور به دولت واگذار شد و وظایفی برای توتون‌کاران مقرر شد. سپس با قانون سال ۱۳۱۰ انحصار دخانیات، گسترش و موسسه انحصاری دولتی دخانیات تأسیس شد.خرید دستگاه‌های مربوط به دخانیات از جمله حقوق دیگری بود که به موسسه انحصار دخانیات محول گردید و صدور مواد دخانی، از پرداخت حقوق گمرکی معاف شد و قاچاق آن مشمول قانون ۱۳۱۰ شناخته شد. همچنین خرید و فروش و ورود سیگار در انحصار موسسه قرار گرفت. وزارت مالیه از ۱۳۱۱ مأمور اجرای این قوانین شد و در سال‌های ۱۳۱۳، خرید توتون سیگار و ۱۳۱۴ خرید توتون چپق و تنباکو و نظارت بر دیگر مراحل انتخاب محل، نوع کشت، داشت، برداشت و رسیدگی به وضعیت و تولید مواد دخانی توسط دولت عملی شد.اولین کارخانه سیگارت‌سازی در ۵ مهر ۱۳۱۶ ه .ش در زمینی به مساحت ۱۰ هکتار در محل فعلی شرکت دخانیات واقع در تهران، خیابان قزوین احداث شد و شروع به کار کرد و سیگارت‌های اشنو، فومن، گرگان، افسر، تاج، اردیبهشت و نیز انواع سیگار برگ و جیگاره و انواع تنباکو، توتون چپق و انفیه و توتون پیپ با حمایت دولت وارد بازار شد.