توتون ، تنباکو و دخانیات- توتون کلمه ای ترکی است و به معنای دود می باشد. . در عربی واژه توتون به “دخان ” و یا «دخانیات» و در انگیسی به آن تاباکو و در ایران تنباکو ،و در فرانسه و آلمانی به آن «تاباک» می گویند.

ترکیبات و مواد تشکیل دهنده سیگار

مواد تشکیل دهنده سیگار شامل دو بخش کلی میباشد. الف- عناصر ساختمانی ب- عناصر شیمیایی

الف- عناصر ساختمانی

این بخش شامل: توتون، کاغذ، مواد نگهدارنده ،چسب، رنگهای شیمیایی جهت نوشتن مارک سیگار ، و اسانس است.

1- فیلتر سلولزی (سلولز استات) سیگار  که با کاغذ متخلخلی بنام (PLUGWRAP) پوشیده شده است. وظیفه فیلتر خنک کردن و تمیز کردن دود سیگار است.

2- کاغذ(TIPPING) که فیلتر را میپوشاند و برخی اوقات برای تهویه بیشتر و کاهش تار(قطران) سیگار دارای سوراخهای ریزی (پرفراژ) میباشد. 

3- ترکیب تنباکو و کاغذ سیگاری که آن را احاطه کرده است. اگر از نزدیک نگاهی به کاغذ سیگار بیندازید ، خط های هم فاصله ای را خواهید دید که روی سیگار به صورت حلقه های موازی در می آیند و سیگار را به قرص های باریک متوالی تقسیم می کنند . این حلقه ها که به حلقه های سوخت معروفند ، ناشی از ضخامت های مختلف کاغذ سیگار هستند و بدین ترتیب باعث کنترل سرعت سوختن سیگار می شوند یعنی وقتی سیگار آزادانه می سوزد قسمت های ضخیم ، سرعت سوختن را کم می کنند و مانع اشتعال سریع آن می شوند اما وقتی شخصی به سیگار پک می زند با رسیدن اکسیژن و بالا رفتن دمای قسمت های مشتعل ، ابتدا قسمت ضخیم مرزی و سپس قسمت نازک می سوزد و بیشترین دود را تولید می کند . علاوه بر این کاغذ سیگار حاوی ترکیبات شیمیایی است که آنها نیز آهنگ سوختن را کم می کنند  .

4-چسب برای چسباندن اجزاء سیگار استفاده شده و منشأ گیاهی دارد. که معمولاً از صمغ عربی بدین منظور استفاده می شود.

5-برای نوشتن نام سیگار معمولاً از رنگ های شیمیایی بدین منظور استفاده می شود.

ب- عناصر شیمیایی

سیگار حاوی 4000 نوع ماده شیمیایی میباشد و بیش از80 ماده سرطانزا دارد.،که بسیاری از آنها در زمان روشن کردن و کشیدن سیگار تولید می شوند.لازم به ذکر است حرارت تولید شده در نوک سیگار روشن بالغ بر 900 درجه سانتی گراد می باشد که این حرارت بالا خود موجب تولید بسیاری از ترکیبات شیمیایی دیگر می باشد. در ادامه تعدادی از ترکیبات شناخته شده و مهم سیگار معرفی می گردد.

1-سلولز استات:اغلب فیلترهای سیگار  تجزیه پذیر در طـبیعت نبوده و درواقع 95 درصد آنها از جنس پلاستیک
سلولزاستات مـی باشند، که سالها طول میکشد تا در طبیعت تجزیه و به چرخه محیط زیست بازگردند.

2-چسب سیگار از موادی پلیمری، مواد پایدار کننده در برابر تخریب توسط اکسیژن، مواد نرم و منعطف کننده و کاهش دهنده حالت شیشه ای، مواد تغلیظ کننده و ... تشیکل شده است. خود ماده چسب هنگام سوختن بوی بدی ایجاد می کند.

3-نیکوتین :نیكوتین یك آلكولوئید (شبه قلیا) بسـیـار سـمی و روغـن مانند میباشد. نیکوتین بی رنگ و دارای بوی تندی می باشد. چنانچه در معرض هوا و نور قرار گیرد رنگش تیره شده و تبدیل به صمغ میگردد.نیكوتین تاثیر مضاعف تحریك و سركوب گردر بـدن دارد. یـك نـخ سـیگار حاوی 8 الی 20 میـلی گـرم نیكوتین است كه تنها 1 میلی گـرم آن هنـگـام كـشــیدن سیـگــار جذب بدن می گردد. شایان ذكر است كـه تـنـهـا2 الی 5 میلی گرم نیكوتین سبب تهوع و استفراغ و تنها60 میلی گرم از این ماده مرگ آور میباشد. راه های ورودنیكوتین به بدن 3 طریق میباشد: جذب از طریق پوست جذب از طریق ریه ها جذب از طریق غشاء مخاطی بینی و دهان بیـشتـرین جـذب نیـكوتین از طریق استنشاق و آلوئولهای (كیسـه های ریـز هـوایـی كه تبادل گازها در آن ها صورت میگیرد) ریه می بـاشد. نیـكوتین پس از ورود به جریان خون مستقیما و سریعا به مغز میرسد و سپس در تمام بدن منتشر میگردد. تـنها 10 الی 15ثانیه زمان كافی است كه پس از اولین پك شما به سیگار نیكوتین به مغز شما برســد.

مهمترین اثر نیكوتین نیز بر روی مغز اعمال میگردد اثراتی كه باعث:

•احساس لذت و خوشایند از كشیدن سیگار• احساس تحریك پذیری پس از ترك سیگار میگردد. نیمه عمر نیكوتین در بدن 1 ساعت می بـاشد بـدین مــفهوم كه پس از سپری شدن 6 ساعت از كشیدن سیگار تنها در حدود 0.031 میلیـگرم از 1 میلی گرم نیكوتین جذب شده در بدن باقی خواهد ماند.

بدن از طرق زیر از شر نیكوتین خلاص میگردد: 1- 80 درصد نیكوتین توسط آنزیمهای كبد تجزیه میگردد.2- نیكوتین در ششها متابولیزه شده و به كوتینین و اكسید نیكوتین تبدیل میگردد.3- كوتینین و دیگر مواد متابولیزه و باقی مانده نیكوتین نیزتوسط كـلـیه هـا جذب شده و از طریق ادرار دفع میگردند. نیمه عمر كوتینین 24 ساعت میباشد بنابراین با آزمایش ادرار حتی تا 2 روز بعد قادر می بـاشید تشخیص دهید فرد اخیرا سیگار كشیده یا خیر. برخی افرادكبدشان آنزیم كمتری به مـنـظور تــجزیه نیكوتین ترشح كرده بنابراین اینگونه افراد در روز به تعداد سیگار كمتری برای تداوم اثرات سیگار نیازمندند. افرادی كه بطور مداوم سیگار می كشـنـد بـدنشـان نـسبت به نـیكوتین مقاومت حاصل كرده و برای دستیابی به اثرات سیگار به تعداد سیگار بیشتری نیاز دارند. اثرات نیكوتین بر بدن نیكوتین عملكرد بدن و مغز شما را دگرگون میـكـند. نتیجه نـهایـی متناقض میباشد: نیكوتین هم نیرو بخش و محرك و هم سركوبگر و آرامش دهنـده اسـت.

نـیكوتین اثرات زیررا در بدن ایجاد میكند: 1- نـیـكوتـین سبـب تـرشـح فـوری آدرنالین می گردد. با اثر آدرنالین هنگامی كـه شـمـا وحشتزده هستید و یا حالت هجومی پیدا میكنید آشنا هستید: ضربان قــلبتان سریعتر شده، افزایش فشار خون، تنفس سریع و كم عمق، افزایش گلوكز خون، كـاهـش دمای پـوسـت، تحریك سیستم عصبی مركزی. خـود نیـكوتـیـن نـیز به نوبه خـود مـانـع تـرشـح هورمون انسولینمیگردد (انسولین قند خون را كاهش میدهد) بـنابراین نیكوتین سبب میـشـود گلوكز بیش از معمول در خون وجود داشته باشد كه بـاعث مـی گــردد شـخـص احساس گرسنگی كمتری كند. 2- نیكوتین متابولیسم پایه را افزایش می دهد یعنی فرد كالری بیشتر از معمول خواهد سوزاند. بنابراین به مرور زمان وزنشان كاهش خواهد یافت. 3- نیكوتین سبب افزایش ترشح استیل كولین می گردد .افزایش استیل كولیــن باعــث افزایش فعالیتهای نورونهای مغزی، بهبود سرعت عمل واكنش شما به محركات، افزایش توانایی تمركز كردن میشود. 4- افزایش ترشح دپامین: این همان عاملی است كه به فرد در پـی اسـتـعـمـال سـیگار حس خوشی و نشاط میدهد. 5- سبب آزاد سازی گلوتامات كه سبب افزایش یادگیری و حافظه می گردد. 6-افـزایش تـرشـح آنـدروفـیـن. آندروفین یك مسكن درد طبیعی بدن است و خـاصـیـتـی همچون مرفین دارد. اما در دراز مدت نیكوتین اثرات مخرب زیر را بدنبال دارد: 1- فشار خون بالا.2- انسداد عروق خونی و در پی آن سكته قلبی و مغزی.3-كاهش ویتامین سی4-كاهش كارایی سیستم ایمنی بدن.5- سرطان دهان، گلو، حنجره و ریه.6- برونشیت و آمفیزم.7- زخم معده.8- كاهش وزن.9- كاهش حواس بویایی و چشایی.10- چین و چروك پوست .11- ناباروری در مردان.

مقادیر تغلیظ شده نیکوتین موجود در تنباکو به عنوان حشره کش مورد استفاده قرار میگیرد.نیکوتین به اندازه هروئین قدرت اعتیادآوری دارد و پس از نخستین پک تنها 10 ثانیه طول میکشد که نیکوتین به مغز برسد.مصرف نیکوتین در فرد سیگاری ایجاد تحمل و وابستگی میکند. علایم محرومیت از نیکوتین شامل: تحریک پذیری-خشونت طلبی-اضطراب-عصبی شدن-کاهش تمرکز-سر گیجه-سبک شدن سر-اختلال در خواب-یبوست-خشکی دهان-گلو درد-درد دست ها و پاها-تعرق-افسردگی-زخم های دهانی-خستگی-گرسنگی-سرفه-احساس فقدان وهوس کشیدن سیگار میباشند.

4-آمونیاک:آمو نیاک خالص، گازی است فرار که خاصیت قلیایی شدیدی داشته و نسوج مخاطی را به شدت تحریک می کند. این گاز یکی از عوامل مهم درایجادتحریکاتنسوجی ( به ویژه ریه ها ) در جریان سیگار کشیدن است.وقتی آمونیاک همراه با دود سیگار جذب خون می شود بر خاصیت قلیایی بودن خون می افزاید و اختلالاتی از نظر اسیدی یا قلیایی بودن خون ایجاد می کند و در نتیجه به عنوان سم و ماده زاید برای متابولیسم حیاتی بدن ایفای نقش نموده و مقداری از قدرت حیاتی بدن را تلف می کند. اضافه کردن آمونیاک به سیگار باعث میشود بخارات نیکوتین سریعتر جذب ریه ها گردد .

5-منو اکسید کربن :مونواکسید کربن گاز بی بو و بی رنگی است که بسیار کشنده و سمی میباشد. باعث سرگیجه، سردرد، بیهوشی، نارسایی تنفسی و مرگ میشود. منواکسید کربن اکسیژن رسانی به عضلات، مغز و بافتهای بدن را به دلیل اشباع فوری مولکولهای هموگلوبین با این گاز به شدت کاهش می دهد.در حدود ۱۰% از خون سیگاریها را منو اکسید کربن تشکیل می دهد .زیرا در ازای هر نخ سیگار که مصرف می شود به میزان ۲% کربوکسی هموگلوبین در خون فرد سیگاری افزایش می یابد که این عامل در تشدید سکته قلبی موثر است.هر نخ سیگار، 500 سانتیمتر مکعب دود دارد.

6-آرسنیک:یک ماده بسیار سمی است که در حشره کش ها و آفت کش ها و به عنوان مرگ موش استفاده میشود. باعث آسیب های شدید به ارگانهای بدن گردیده و میتواند سرطانزا نیز باشد.آرسنیک یک عنصر ثابت، مواد زنده است و به مقدار کافی در ناخن ها ، مو، کبد، مغز و تیروئید انسان یافت می شود و هر گاه مقادیر زیادی آرسنیک در احشاء متمرکز شود سبب مسمومیت حاد یا مزمن می شود.آرسنیک سیگار نیز به صورت گاز ارسئین از طریق ریه ها، کبد، کلیه ها و طحال جذب بدن شده و پس از ۲ هفته در پوست و مو و استخوان جایگزین می شود و حتی از طریق جفت مادر وارد خون جنین شده و سبب تولید نوزادی کم وزن و کم حافظه و حتی سقط جنین می شود.هم چنین در بروز سرطان لب نیز دخالت دارد.

7-اسید سیانیدریک:اسید سیانیدریک که به نام های سیانور ئیدروژن و جوهر بادام تلخ نیز شهرت دارد یکی از مواد مضر و سمی موجود در دود سیگار است. این ماده کشنده از کروه سیانور ها است.هنگام سیگار کشیدن مقادیر زیادی از این اسید تبخیر شده و وارد ریه ها و سپس خون می شود و با آهن موجود در هموگلبولین خون انسان ترکیب شده و از طریق فلج کردن مرکز تنفسی در بصل النخاع ، اعمال تنفسی ریه ها را مختل کرده و گاهی مرک در اثر خفگی ناشی از فقدان اکسیژن با اسید سیانیدریک سیگار مشاهده می شود.

8-کربور های هیدروژن: ساختمان مولکولی آنها تنها از هیدروژن و کربن تشکیل یافته است . معمولا خاصیت سرطانزایی دود سیگار ناشی از همین کربورهای هیدروژن است. در واقع وقتی کربور های هیدروژن پس از جذب وارد خون و سراسر بدن شدند استعداد ابتلاء به سرطان را در تمام نسوج بدن و به ویژه مجاری تنفسی که مستقیما در بر خورد با دود سیگار هستند ایجاد می کنند.

9-مواد رادیو اکتیو:در توتون سیگار تششعات رادیو اکتیو ی سرب و پولونیوم وجود دارد که سرطانزا هستند.پولونیوم و سرب پس از سالها کشیدن در ریه ها متمرکز شده و وارد خون می شوند و از آنجا به سایر اعضای حساس بدن می رسند.تششعات رادیو اکتیو بر ریه ها، چشم ها، خون و پوست عوارضی جبران ناپذیری می گذارد. یکیاز موارد استفاده از پلوتونیوم بکار بردن آن در تولید بمب اتمی می باشد.طبق تحقیقات جدید صورت گرفته توسط موسسه تحقیقاتی U.C.L.A دانشگاه کالیفرنیا، بیشتر از چهار دهه است که شرکتهای دخانیات، از این موضوع که دود سیگار حاوی ذرات رادیواکتیو آلفاست، مطلع بوده اند. ذراتی که عامل سرطان زایی سیگار است ، اما عمداً این مسئله را از عموم مخفی نگه داشته اند.بررسی دهها سند و مدرک موجود در صنعت دخانیات، که پیش از این بدون بررسی و تحقیق مانده بود، و تنها در سال ۱۹۹۸ طی موافقتی قانونی، اجازه ی تحقیق و بررسی بر آنها داده شد ، نشان می دهد که از سال ۱۹۵۹ صنعت دخانیات از این مسئله که توتون و تنباکو مورد استفاده در سیگار حاوی مواد رادیو اکتیو است، آگاه بوده اند و خود شرکت های دخانیات، تحقیقات عمیق و گسترده ایی را در مورد خطرات و تأثیرات مواد رادیو اکتیو بر افراد سیگاری را از همان زمان آغاز کردند.صنعت دخانیات نه تنها از خطر سرطانی شدن سلول های ریه آگاه بوده ، بلکه حتی محاسبات مقداری رادیو بیولوژیکی «  تأثیر تابندگی یک ماده بر یک ارگانیسم » برای تخمین میزان دز ماده رادیواکتیو ساطع شده از دود سیگار، و همچنین میزان جذب آن توسط ریه ها در بلند مدت را انجام داده است . تحقیق منتشر شده در تاریخ ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۱ در نشریه ی تحقیقاتِ تنباکو و نیکوتین ، وابسته به انجمن تحقیق بر نیکوتین و تنباکو « S.R.N.T » نیز بر جزئیاتِ آگاه بودن صنعت دخانیات،  در مورد مسئله رادیواکتیویته بودن دود سیگار و همچنین تلاش آنها برای سرکوب این اطلاعات می افزاید.پروفسور Karagueuzian می گوید پلونیوم ۲۱۰ در تمام سیگارهای مارک داخلی و خارجی یافت می شود، این ماده توسط برگ های تنباکو از گاز رادن ۲۲۲، که در اتمسفر وجود دارد جذب می شود، طریقه ی راحتتر دیگری برای جذب پلونیوم ۲۱۰ ، کودهای شیمیایی دارای فسفات بالاست که در مزارع پرورش تنباکو استفاده می شود.

10-فرمالدئید:که ماده بی رنگ و بسیار سمی میباشد که باعث آزار چشمها و پوشش مخاطی، اشک ریزش، سردرد، سوزش گلو، اشکال در تنفس، مشکلات پوستی، افزایش اسیدیته خون، تنفس کم عمق و سریع، کاهش دمای بدن، کما و مرگ میشود. این ماده سرطانزا نیز میتواند باشد .

11-نیتروز آمین:از واکنش نیکوتین و سایر ترکیبات آمین دار با نیتریت موجود در تنباکو تولید میشود. این ماده نیز به شدت سرطانزا است .

12-استون:مایع فرار و معطری است که به عنوان حلال به کار میرود ، استون به پوست، دهان، کلیه ها، کبد و اعصاب آسیب رسانده و باعث نواقص مادرزادی میشود .

13-اکریل آمید:که ماده بسیار سمی است که در حیوانات سرطانزا میباشد. باعث تحریک پوشش مخاطی، تعریق، تهوع، سستی، اشکال در تکلم، ضعف دست ها و پاها و آسیب به غدد دستگاه تولید مثلی مردان شود .

14-اکرولین:بسیار اشک آور و تحریک کننده ریه ها است .

15-بنزن:یک ترکیب آروماتیک(حلقوی معطر) است که از ذغال سنگ و نفت خام بدست می آید و به عنوان حلال مصرف میشود . سرطانزا بوده و میتواند باعث خواب آلودگی، افزایش ضربان قلب، گیجی، سردرد، سرگیجه، افزایش فشار خون، لرز، استفراغ، بیهوشی و نهایتا مرگ شود .

16-وجود خون خوک در برخی از سیگار های خارجی:به نوشته روزنامه لبنانی الانتقاد ، یک پروفسور استرالیایی فاش کرد که در شرکتهای دخانیات برای ساخت فیلترهای سیگار از مشتقات خون خوک استفاده می‌شود در حالی که  متأسفانه  روزانه بیش از ‪ ۱۰۰‬میلیون مسلمان در کشورهای عربی از این سیگارها استفاده می‌کنند.الانتقادبا اشاره به این خبر افزود: به گفته پروفسور سایمون شابمن در یکی از دانشگاههای استرالیا ماده هموگلوبین که از خون خوک استخراج می‌شود برای انسجام بافت فیلتر سیگار به آن افزوده می‌شود.پروفسور شابمن تاکید کرد که پس از خواندن یک تحقیق علمی هلندی که در اواخر سال گذشته در خصوص آزمایشات و تحقیقات میدانی در مورد کالاهایXX مصرفی و مواد بکار رفته در ساخت آنها به این کشف دست یافته است.وی افزود: در یک بخش از این تحقیق مراحل تولید سیگار با جزئیات کامل شرح داده شده است.

به گفته پروفسور استرالیایی بر اساس این تحقیق مشتقات خون خوک در تولید ‪ ۱۸۵‬کالای مصرفی از جمله فیلتر سیگار بکار می‌رود.وی افزود: آزمایشات انجام شده در دانشگاه سیدنی این تحقیق هلندی را ثابت می کند.سخنگوی شرکت دخانیات ایران با هشدار نسبت به مصرف سیگارهای قاچاق مدعی شد: برخی شرکت‌های تولیدکننده سیگار از مشتقات خون خوک برای ساخت فیلتر سیگار استفاده و این سیگارها را بیشتر به مقصد کشورهای اسلامی قاچاق می‌کنند.به گزارش ایسنا، وی در این باره توضیح داد: این موضوع حتی از سوی برخی مراکز تحقیقات کشورهای غربی نیز مورد تایید و از سوی برخی شرکت‌های خارجی نیز این مساله افشا شده است. به گفته او متاسفانه برخی شرکت‌های خارجی برای بهبود وضعیت فیلتر و انسجام بافت فیلتر سیگار از ماده هموگلوبین که از خون خوک استخراج می‌شود، استفاده می‌کنند که این مساله در سیگارهای قاچاق که کوچکترین نظارتی در خصوص واردات آن‌ها وجود ندارد، به وفور دیده می‌شود.

17-کادمیوم:این فلز سنگین در ساخت باطری ها کاربرد داشته و باعث ایجاد مشکلات مجاری تنفسی و کلیه ها، آسیب به کبد، پوکی و نرمی استخوان میشود . میتواند سرطانزا نیزباشد . 
18-کافئین:باعث افزایش کاذب انرژی و بروز بی قراری و بی خوابی میشود.

19-کلروفرم: باعث ایجاد مشکلات کبدی و کلیوی،نواقص مادرزادی و مشکلات پوستی میشود .

20-مس:مس در عملکرد طبیعی برخی آنزیم های بدن اختلال ایجاد میکند .

21-بنزوپرین:این ماده در پی احتراق ناقص مواد ارگانیک(آلی) تولید میشود که بسیار موتاژن و سرطانزا میباشد .

22-آلومینیوم:باعث درماتیت تماسی و افزایش ریسک آلزایمر میشود .

23-د.د.ت:در طی جنگ جهانی به عنوان حشره کش کاربرد داشته است. باعث ایجاد تومور به ویژه در کبد میشود .

24-اتانول:اثرات اتانول بر بدن بسیار زیاد و از آن جمله میتوان به آسیب های کبدی این ماده اشاره نمود.

25-سرب:سرب باعث کاهش ضریب هوشی، تهوع، درد شکم، تحریک پذیری، بی خوابی، بی حالی شدید، سردرد، تشنج، کما، یبوست، استفراغ، کاهش اشتها، کم خونی، مشکلات کلیوی و تولید مثلی، کرامپ، پرفعالیتی مزمن، مسمومیت مغزی، ناتوانی در یادگیری و آسیب به لثه ها میشود .

26-مگنزیوم،متانول،جیوه،نفتالین،وینیل کلراید، نیترات پتاسیم،تولوئن .......و صدها ماده شناخته و ناشناخته دیگر

برخی از مواد جانبی درتوتون سیگار

مخمر، سرکه، اوره، انواع روغن ها، انواع الکل ها، قندها، نشاسته، نمک، جوش شیرین، گلیسیرین، کاکائو، کافئین، فیبر، پودر میوه ها، انجیر، کشمش، وانیل، آب، عسل، شکلات، کره، موم.این مواد به عنوان طعم دهنده، نگهدارنده، افزایش رطوبت و ملایم ساختن طعم سیگار مورد استفاده قرار میگیرند .